Lang voordat het een bestemming zou worden dat bekend staat om zijn klimaat, stranden en natuur, waren de Canarische Eilanden het thuisland van verschillende inheemse culturen. Ze vestigden zich naar schatting zo’n 2000 jaar geleden en leefden eeuwenlang afgezonderd van de wereld, maar hun oorsprong en kennis blijven de wetenschap tot op de dag van vandaag verbazen.
Zoals uit oude kaarten en geschriften blijkt, waren de Canarische Eilanden al sinds de oudheid bekend, hoewel ze pas in de 15e eeuw werden veroverd. De archipel was echter al veel eerder bewoond. De Guanchen, zoals de oorspronkelijke bewoners algemeen worden genoemd, pasten zich aan de bijzonderheden en de natuur van elk eiland aan en ze ontwikkelden daar een eigen cultuur. Een cultuur die vandaag de dag nog steeds gewaardeerd, onderzocht en zelfs geproefd kan worden aan de hand van een uniek erfgoed.
De mysterieuze herkomst van de oorspronkelijke bewoners van de Canarische Eilanden
Er is nog steeds geen eensluidende theorie die verklaart hoe ze de Atlantische Oceaan zijn overgestoken, maar het is wel bekend dat ze een gemeenschappelijke herkomst hadden. De verschillende eilanden werden bewoond door Berbers (of Amazighen) uit Noord-Afrika met een zeer vergelijkbare technologische en culturele achtergrond. Naast kennis brachten ze ook mee wat archeologen het "neolithische pakket" noemen, een verzameling zaden zoals tarwe en gerst, waarvan het graan werd opgeslagen op plaatsen zoals de Cenobio de Valerón en dat nog steeds groeit op de bergtoppen van Gran Canaria. Hiertoe behoorden ook dieren zoals varkens, geiten en schapen die, honderden generaties later de inmiddels inheemse rassen vormen, nog steeds voedsel leveren aan de lokale bevolking in de vorm van de typische ambachtelijke kazen.
Een eigen erfenis voor elk eiland
Laurisilva- en dennenbossen, woeste vulkaanlandschappen of uitgestrekte vlakten; de oorspronkelijke bewoners van de Canarische Eilanden baseerden hun ontwikkeling op de natuur en unieke omstandigheden van elk eiland. Op El Hierro en La Gomera maakten ze bijvoorbeeld gebruik van de grotten en de overvloedige flora om een herderseconomie tot stand te brengen.
Op andere eilanden waren hun inspanningen erop gericht de landbouw tot bloei te brengen om over een alternatieve bron van voedsel te kunnen beschikken. Dit is het geval op Gran Canaria, waar de oorspronkelijke bewoners natuurlijke grotten gebruikten om kalenders te maken die het verstrijken van de seizoenen nauwkeurig konden aangeven. Om dit te bereiken gebruikten ze een kleine ingang waar zowel het zon- als het maanlicht binnenviel en waarmee in combinatie met rudimentaire astronomische markeringen de dagen en behoeften van de gewassen aangegeven werden. Een merkwaardig verschijnsel dat vandaag de dag nog steeds te zien is in het bezoekerscentrum van het cultuurlandschap van Risco Caído en de Heilige Bergen. Dit soort werken zijn ook gevonden op La Palma of Fuerteventura, hoewel op deze eilanden de kalenders werden gemaakt met behulp van kruiken waarin kleine inkepingen werden gekerfd om het verstrijken van de dagen aan te geven.
Inheemse culturen met een eigen naam en taal
De algemene benaming Guanchen dateert uit de tijd van de verovering van de archipel door de Spaanse Kroon en deze naam wordt vandaag de dag nog steeds gebruikt. Het is niet echt correct want ze onderscheidden zich van elkaar afhankelijk van het eiland waar ze zich hadden gevestigd. De Bimbaches of Bimbapes leefden op El Hierro, terwijl de Benahoaritas of Auaritas op La Palma leefden, de Gomeritas of Gomeros op La Gomera, de Majos of Mahos op Fuerteventura en Lanzarote, de Canarios op Gran Canaria en de echte Guanchen op Tenerife.
Ondanks de verschillen hadden de oorspronkelijke bewoners van de Canarische Eilanden hetzelfde schrift gemeen afkomstig uit het oude koninkrijk Numidië: het Libyco-Berber. Op alle eilanden zijn inscripties te vinden en eenvoudig te lokaliseren dankzij het werk van de Canarische archeologische vindplaatsen. Ook zijn er inscripties in het Latijns-Canarische schrift gevonden op de meest westelijke eilanden. El Hierro en om precies te zijn El Julan is een uitstekende plek om de natuur in te trekken en het spoor van de eerste bewoners van de archipel te volgen via hun mysterieuze boodschappen die in de stenen zijn gekerfd.
De geneeskunde van de oorspronkelijke bewoners en de xaxo, de Canarische mummies
De oorspronkelijke bewoners vonden in de natuur van de Canarische Eilanden ook een bron van genezing. Ze combineerden de vele lokale planten met dierlijke producten zoals reuzel of merg om geneesmiddelen voor verschillende kwalen te maken. Maar daar hield hun uitgebreide medische kennis niet op. Ze voerden ook chirurgische ingrepen uit zoals schedelboringen, waarvan het overlevingspercentage redelijk hoog was.
De begrafenisrituelen van de oorspronkelijke bewoners van de Canarische Eilanden zijn een ander voorbeeld van hun geavanceerde cultuur. Er zijn honderden mummies (of xaxo) gevonden, vooral op Tenerife. En hoewel verschillende grotten geplunderd en mummies aan verzamelaars over de hele wereld verkocht werden, is het nog steeds mogelijk om ze te zien en terug in de tijd naar een ander tijdperk te reizen op plaatsen zoals het Canarisch Museum van Gran Canaria en de MUNA op Tenerife. De oudste dateren uit de 3e eeuw en zijn in goede staat bewaard gebleven dankzij de klimatologische omstandigheden in de grotten waar ze werden begraven. Maar als we ons in hun geschiedenis verdiepen, is er iets dat ze bijzonder maakt. In tegenstelling tot de bekendere mummies waren bij de xaxo hun organen geconserveerd, waardoor we een duidelijker beeld kunnen krijgen van hoe ze waren en hoe ze leefden.
Een geschiedenis die nog veel te vertellen heeft
Ondanks alles wat we weten, laat het bestaan van de oorspronkelijke bewoners van de Canarische Eilanden nog veel vragen onbeantwoord. Hoe zijn ze op de eilanden aangekomen als de kronieken van de veroveraars benadrukken dat er geen boten aan de kust waren? Of hoe kan het dat op La Palma, beschouwd als een eiland zonder landbouw, zaden zijn gevonden bij recente opgravingen? Het voortdurende werk van archeologen, wetenschappers en historici heeft geleid tot nieuwe ontwikkelingen en ontdekkingen die ons in staat stellen om hun geschiedenis beter te doorgronden.
Naast de oorspronkelijke bewoners bezit de archipel ook belangrijke plaatsen en verhalen. De verovering van de Canarische Eilanden en de doortocht van grote figuren zoals Christoffel Columbus of het begin van de wereldhandel en de opkomst van de piraterij zijn slechts enkele van de ideeën om van meer te genieten dan alleen zon, strand, natuur en lokale gastronomie.
