La Palma is pas drie miljoen jaar oud en bevindt zich nog steeds in een actieve vormingsfase. Dit verklaart waarom het eiland regelmatig seismische activiteit ondergaat en er al sinds de 16e eeuw vulkaanuitbarstingen zijn geregistreerd, een tijd waaruit de eerste kronieken over de archipel dateren.
Om te begrijpen wat er gebeurde tijdens de vulkaanuitbarsting op La Palma in 2021, moeten we eerst de geologische context begrijpen. Het Isla Bonita is een van de jongste eilanden van de Canarische archipel en bevindt zich nog steeds in een actieve vormingsfase. Net als de overige eilanden is het van vulkanische oorsprong met enkele sediment- en paleontologische registraties.
Sinds de uitbarsting van de Teneguía in 1971 is er niets relevants meer geregistreerd op La Palma. Deze nieuwe vulkaan was echter al vier jaar in wording toen een aaneenschakeling van aardbevingen werd gedetecteerd en een hernieuwde seismische activiteit begin september 2021.
Het begin van een uitbarsting: wanneer het magma een uitweg zoekt
Op 11 september 2021 werden de seismische bewegingen in verband gebracht met magma dat opsteeg naar de oppervlakteen die al een lichte vervorming van de grond begonnen te veroorzaken. Dit verschijnsel is echter niet altijd synoniem voor een uitbarsting.
De eerste bevingen worden veroorzaakt door het scheuren van de grond als gevolg van de magmastuwing. Op het moment dat werd gedetecteerd dat de hypocentra van de aardbevingen van een diepte van 20 kilometer nog slechts een paar kilometer bedroeg, wist men dat het magma al dicht bij de oppervlakte was, hoewel het zelfs met deze metingen niet mogelijk is om te voorspellen wanneer de uitbarsting plaatsvindt.
Het verschijnsel werd ook vastgelegd door satellieten en GPS’en op het eiland en waardoor een verticale vervorming tot 15 centimeter tussen de regio's Jedey en El Paso kon worden bevestigd: nog een indicatie dat het magma zich dicht bij de oppervlakte bevindt.
Door de druk die het magma uitoefende, brak uiteindelijk het grondoppervlak open, waarbij kolommen vulkanische gassen en pyroclastisch gesteente vrijkwamen. Dit werd gevolgd door het uitstromen van bloklava, lavamassa's met een temperatuur tussen 1.000 en 1.200 ºC die alles op hun pad hebben bedolven.
Hoeveel kraters had de nieuwe vulkaan van La Palma
In tegenstelling tot het beeld dat we allemaal in ons hoofd hebben van een vulkaan met één enkele krater, zijn de uitbarstingen op de Canarische Eilanden doorgaans fissuraal van aard. Dit is door de hele geschiedenis heen het geval geweest en dit was ook het geval bij de laatste uitbarsting die plaatsvond op La Palma. Dit type uitbarsting wordt gekenmerkt door het ontstaan van breuken op verschillende plaatsen in het terrein, waaruit gassen en lava naar buiten worden geperst.
Op het hoogtepunt van de activiteit had de vulkaan oorspronkelijk tot wel 15 emissiecentra die tegelijkertijd actief waren. Vier daarvan bleven actief gedurende vrijwel het grootste deel van de uitbarsting. Op 1 oktober openden zich in de buurt van de hoofdkrater andere kraters, 14 in totaal. Hoewel deze kraters niet allemaal als actief of even gevaarlijk werden beschouwd, werd op geen enkel moment uitgesloten dat er zich geen nieuwe kraters zouden vormen, aangezien de verandering constant was.
Een volledig bewaakte vulkaan
De vulkanische activiteit op de Canarische Eilanden wordt permanent gemonitord. Hierdoor konden processen zoals seismiciteit, het volume, het type en de temperatuur van de uitgestoten lava, de vervorming van het terrein, de hoeveelheid en samenstelling van de uitgestoten gassen, het pyroclastisch materiaal en de verspreiding ervan, de snelheid en chemische samenstelling van de lavastromen en de samenstelling van de atmosfeer, de aangroei onder water van de lavadelta's en de samenstelling van het zeewater, evenals het effect op onder andere het grondwater, de biodiversiteit en de bodem, tijdens de uitbarsting in realtime worden gemonitord.
Een van de voornaamste hulpmiddelen bij deze monitoring waren de drones die voor het eerst zijn ingezet bij een vulkanische noodsituatie in ons land. Dankzij hun beelden was het niet alleen mogelijk om het fenomeen van dichterbij te zien en te bestuderen, maar kon ook het risico voor de interventieploegen en de getroffenen worden verminderd.
De seismische bewegingen die gepaard gingen aan de uitbarsting waren een belangrijke factor om het begin, de ontwikkeling en het einde van de uitbarsting te begrijpen. Dit werd bereikt dankzij glasvezelbekabeling, waardoor de signalen snel konden worden doorgegeven aan het Nationaal Geografisch Instituut (IGN in Spanje) en het Vulkanologisch Instituut van de Canarische Eilanden (Involcan).
Tegenwoordig houden zich nog steeds honderden wetenschappers en professionals hiermee bezig om ervoor te zorgen dat La Palma die magische plek blijft waar je jezelf kunt vinden. Een fascinerend eiland dat ondanks de uitbarstingen niets van zijn natuurlijke schoonheid heeft verloren en waar het, naast unieke vulkanische verschijnselen, mogelijk is om te genieten van een rijke cultuur en gastronomie, een verrassende natuur en nachthemels vol sterren die ertoe geleid hebben dat La Isla Bonita in zijn geheel is uitgeroepen tot Biosfeerreservaat.
Met dank aan dr. Juana Vegas Salamanca, coördinatrice van de Onderzoeksgroep Erfgoed en Geodiversiteit van het Spaans Instituut voor Geologie en Mijnbouw (Hoge Raad voor Wetenschappelijk Onderzoek) voor de medewerking verleend aan dit artikel.