Een aardbeving, gevolgd door een krakend geluid en vervolgens een explosie. Zo merkten de bewoners van de Aridane-vallei dat er een nieuwe vulkaan uit het binnenste van de aarde was ontstaan. Een machtig gebulder veranderde de geschiedenis van La Palma en gaf een nieuwe wending aan het landschap, de orografie en het leven van de inwoners.
Hoewel dit verrassend is, is het niet iets nieuws. Dit verschijnsel doet zich al sinds drie miljoen jaar voor, toen het eiland uit de bodem van de oceaan oprees, tot op de dag van vandaag. De vorige uitbarsting op het eiland vond 50 jaar geleden plaats. Daarom staat La Palma bekend als het 'land van vulkanen'.
De oorsprong van La Palma en de Canarische archipel
De vulkanische oorsprong van de Canarische Eilanden is te danken aan de ligging, op de rand van de Afrikaanse plaat en de oceanische korst van de Noord-Atlantische Oceaan. Het eerste eiland dat uit zee verrees was Fuerteventura, hoewel alle eilanden ongeveer 35 miljoen jaar geleden ontstonden, in het Oligoceen, als gevolg van het opstijgen van magma door spleten waarmee het binnenste van de planeet met het aardoppervlak verbonden is.
Het scheppingsproces is even eenvoudig als fascinerend. Door de eeuwen heen heeft de lava van onderwatererupties zich opgehoopt tot het boven de zeespiegel uitkwam, waardoor er aan de oppervlakte verschillende en zeer uiteenlopende vulkanen ontstonden. Dit proces duurt miljoenen jaren en is in feite nog steeds gaande met voornamelijk basaltuitbarstingen die resulteren in kleine Stromboliaanse vulkanen.
De betekenis van vulkanen voor de oorspronkelijke bewoners
In de cultuur van de oorspronkelijke bewoners van de Canarische Eilanden was er een kwaad wezen dat rondwaarde over de eilanden. Een wezen vergelijkbaar met de duivel, die de naam Guayota kreeg. De oorspronkelijke bewoners brachten dit wezen in verband met vuur, vulkanische processen en de verwoesting die deze op hun weg achterlieten. Hij woonde in de aarde, in het bijzonder op de berg Teide, die werd beschouwd als de hel zelf.
Tot de 20e eeuw was het gebruikelijk dat op de Canarische Eilanden de namen van heiligen werd gebruikt om nieuwe vulkanen een naam te geven, zoals in het geval van de vulkaan San Antonio. In de vorige eeuw zijn echter inheemse toponiemen gebruikelijker geworden, die specifiek zijn voor elk eiland om de vulkanen die daar ontstaan een naam te geven, zoals de vulkaan Teneguía. De uitbarsting die plaatsvond in 2021 heeft nog steeds geen officiële naam, hoewel de benaming Tajogaite, de naam van een plaats in de buurt van het gebied waar deze vulkaan ontstond, steeds gebruikelijker wordt.
Het effect van de vulkaanuitbarsting op La Palma
Vanaf het eerste gebulder begon de vulkaan aan een eruptief proces waarin een reeks reacties elkaar opvolgden die het dagelijks leven in de Aridane-vallei en de nabijgelegen plaatsen veranderden.
Deze uitbarsting genereerde 286,2 terawatt per uur (TWh) aan energie, 1000 keer zoveel als de energie die op La Palma het hele voorgaande jaar verbruikt werd. De lavastraal uit de hoofdkrater bereikte een hoogte van 600 meter en op sommige plaatsen overschreed de pyroclastische kolom een hoogte van 9.000 meter.
Iedere kleine ontwikkeling van de vulkaan betekende een verandering met grote impact in het invloedsgebied, vooral in de onmiddellijke omgeving van de kegel en in de buurt en omgeving van de actieve lavastromen als gevolg van de asregen en de pyroclasten. Gedurende de 85 dagen dat de uitbarsting duurde, bevond het hele eiland zich in een fase van voortdurende verandering en was het wachten op het definitieve einde in de hoop een nieuwe fase te kunnen starten van sociaaleconomisch herstel en een heropleving van de flora en biodiversiteit in een volledig nieuw natuurlijk habitat.
Met dank aan dr. Juana Vegas Salamanca, coördinatrice van de Onderzoeksgroep Erfgoed en Geodiversiteit van het Spaans Instituut voor Geologie en Mijnbouw (Hoge Raad voor Wetenschappelijk Onderzoek) voor de medewerking verleend aan dit artikel.